24. Những điều kiện gây khó khăn và những điều kiện làm giảm nhẹ công việc của chó
Những nhân tố khác nhau của môi trường xung quanh ảnh hưởng đến tính năng của chó, những nhân tố này làm giảm nhẹ công việc của chó, những nhân tố khác lại có tính chất gây khó khăn.
Một trong những công việc phức tạp nhất của chó là tìm kiếm kẻ phạm tội theo dấu vết.
Đặc điểm của dấu vết bao gồm độ dài dấu vết, thời gian hiện của dấu vết và hình dạng đường đi của dấu vết.
Vậy, đặc điểm của dấu vết có ảnh hưởng thế nào đến công việc của chó?
Độ dài của dấu vết - đó là khoảng đường đi của kẻ phạm tội tính từ điểm dùng chó ở dấu vết đầu tiên đến lúc bắt giữ được kẻ phạm tội đó. Chiều dài của dấu vết hiển nhiên có ảnh hưởng đến tính chất công việc của chó, đến trạng thái sinh lý, đến độ nhạy của khả năng phân tích khứu giác. Dấu vết càng kéo dài thì chó càng bị mệt mỏi, và sự mệt mỏi chung sẽ làm giảm độ nhạy của khứu giác với dấu vết, lúc đó dấu vết sẽ không còn là yếu tố kích thích nữa. Người ta chia dấu vết (theo độ dài) thành dấu vết ngắn (khoảng 3km), dấu vết có độ dài trung bình (khoảng 5-6 km) và dấu vết có độ dài lớn (trên 6km).
Chó được huấn luyện thành thục có thể lần theo dấu vết vài chục cây số. Thời gian hiện của dấu vết - đó là khoảng thời gian tính từ lúc kẻ phạm tội bắt đầu lẩn trốn đến lúc thả chó lần theo dấu vết kẻ phạm tội.
Dấu vết được chia thành (theo tiêu chí thời hiệu) dấu vết mới nguyên (thời hiệu khoảng 1 giờ), dấu vết trung bình (khoảng 3 tiếng) và dấu vết để lâu (trên 3 tiếng).
Dấu vết càng để lâu thì chó càng khó tìm kiếm, vì các phần tử vật chất của hơi người còn lại sau khi kẻ phạm tội đi qua sẽ dần dần bốc hơi, càng để lâu hơi đó càng mất mùi dần và cuối cùng mất hẳn.
Hiệu lực của dấu vết là một phản xạ có điều kiện để chó có thể tìm kiếm theo dấu vết của các thời hiệu khác nhau, cần phải biết cách huấn luyện chó.
Thời gian hiệu và độ dài - đó là những đặc điểm quan trọng của dấu vết con người, quyết định rất nhiều đến phản xạ lùng kiếm của chó. Kinh nghiệm khi dùng chó vào việc tìm kiếm kẻ phạm tội cho thấy, nếu một con chó được huấn luyện thành thục có khả năng lần theo dấu vết của người có thời hiệu khoảng 10 - 14 giờ hoặc hơn nữa và kéo dài trong khoảng 10 - 14km. Có những tài liệu cho thấy rằng trong những điều kiện thuận lợi, chó có thể đi theo dấu vết có thời gian hiệu một ngày một đêm (24 giờ).
Hình dạng đường đi của dấu vết được xác định bởi những hình chữ chi và những chỗ ngoắt ngéo do con người tạo ra trong khi di chuyển. Đặc điểm đó cũng ảnh hưởng đến công việc của chó. Thường ở những chỗ ngoặt, chó thường bị mất hướng bỏ qua dấu vết và lại bắt đầu tìm dấu vết tiếp theo. Những động tác khéo léo và đúng lúc của huấn luyện viên sẽ giúp cho chó nhanh chóng tìm lại được dấu vết, bám sát kẻ phạm tội.
Việc đánh lạc hướng dấu vết bằng những dấu vết khác gây khó khăn không ít cho công việc của chó. Chó được luyện tập kém và sẽ làm mất dấu vết, phải tìm và bập vào những dấu vết khác.
Ngoài những đặc điểm của dấu vết gây khó khăn hoặc làm giảm nhẹ công việc cho chó, còn có thể là những nhân tố khác nữa ảnh hưởng của thời tiết đến công việc của chó.
Thời tiết nóng hay lạnh cũng gây khó khăn cho chó trong việc đánh hơi dấu vết. Thời tiết nóng và gió làm cho các phần tử hơi người bốc hơi nhanh hơn, làm giảm hiệu lực của dấu vết đi. Đồng thời, nhiệt độ không khí cao cũng ảnh hưởng đến cơ thể của chó, gây nên sự chóng mệt mỏi, làm cho cơ thể nóng bức, khiến chó thở gấp (gây ngạt thở), chó thường phải dừng lại, đôi khi còn bỏ công việc tìm kiếm.
Chó làm việc trong điều kiện thời tiết lạnh tốt hơn là nóng, nhưng băng tuyết lạnh giá cũng gây khó khăn cho chó trong việc đánh hơi. Chóp mũi và các móng chân dễ bị tê liệt vì băng giá. Khi thi hành nhiệm vụ phải đứng cố định ở một chỗ, người ta chống rét cho chó bằng chăn phủ bằng tấm lót nệm...
Trong điều kiện thời tiết nóng và lạnh, khả năng làm việc của chó phụ thuộc vào mức độ huấn luyện chó thành thạo công việc trong điều kiện như vậy và phụ thuộc vào sự thích nghi với những điều kiện thời tiết cụ thể. Cái này xác định ranh giới nóng và lạnh cao nhất mà chó có thể làm việc được. Đã có những trường hợp: chó săn đi theo dấu vết 30km trong nhiệt độ không khí 40 độ dương; trong những trường hợp khác, chó có thể đánh hơi trong điều kiện -35 độ (âm). Chó chốc chốc lại dừng lại và lấy chân chùi mũi. Nhận thấy điều đó, huấn luyện viên mỗi lần như vậy phải lấy găng tay lau mũi cho chó. Chó lần theo dấu vết tới 15km, và kẻ bị truy lùng đã bị bắt giữ.
Nếu huấn luyện chó càng nhiều trong điều kiện thời tiết nóng và lạnh thì càng thu được kết quả cao khi sử dụng chó vào công việc trong những điều kiện như thế.
Điều kiện nhiệt độ thích hợp nhất để tiến hành việc huấn luyện chó và sử dụng chó vào công việc có hiệu quả nhất là 25 - 18 độ dương.
Gió cũng có ảnh hưởng đáng kể đến công việc của chó (sức gió, hướng gió và tính chất công việc chó phải hoàn thành). Gió có ảnh hưởng đến công việc đánh hơi của chó ở mức độ cao. Các phần tử hơi người phần lớn bị gió cuốn đi, hơi người bị bốc mùi đi gây khó khăn cho chó trong việc tìm kiếm thủ phạm.
Có các loại gió ảnh hưởng đến công việc đánh hơi của chó: gió ngược chiều, gió xuôi chiều, gió tạt mạng sườn dưới các góc độ khác nhau.
Gió tạt mạng sườn cuốn đi phần lớn các phần tử khỏi đường đi của dấu vết, tạo nên một vết lớn hơi người có nồng độ phân tử hơi không lớn lắm, kết quả là làm cho chó bị lôi cuốn ra khỏi đường đi của dấu vết, bị đánh lạc hướng, nhất là ở những khúc ngoặt. Điều đó gây khó khăn cho chó trong việc tìm kiếm.
Gió ngược chiều tạo điều kiện cho phản xạ tìm kiếm của chó theo dấu vết khi lùng sục ở tại chỗ cũng như khi canh gác. Các phần tử hơi người bị gió ngược chiều đưa về hướng chó, chó không cần phải đánh hơi sát dưới đất mà chỉ việc cất hơi cao đầu lên và hít hơi gió ngược chiều, cảm nhận được kích thích mùi hơi của dấu vết một cách dễ dàng và không hề đi chệch khỏi hình tuyến của dấu vết. Trong điều kiện gió ngược chiều, những quãng đường có nhiều bụi và đâts gây khó khăn trong việc lùng bắt theo dấu vết vì bụi và cát sẽ bay vào khoang mũi của chó, làm giảm độ nhạy cảm của khứu giác và khíên chó khó hít thở.
Cần phải tính đến ảnh hưởng tiêu cực của gió ngược chiều trong công việc đánh hơi của chó ở giai đoạn đầu huấn luyện. Nếu trong khi tập luyện, cứ thường xuyên thả chó đánh hơi ngược chiều gió, chó sẽ quen đánh hơi theo chiều gió và không cúi sát xuống đánh hơi dưới đất, và điều đó sẽ gây khó khăn cho việc tìm kiếm trong những điều kiện khó khăn hơn khi đánh hơi những dấu vết có thời hiệu lớn, những lúc như vậy chó thường làm mất dấu vết.
Trong lúc phải canh gác, cảnh giới, gió ngược chiều tạo điều kiện truyền sóng âm thanh về hướng chó.
Gió cùng chiều ở mức độ vừa phải có ảnh hưởng thuận lợi tới phản xạ tìm kiếm của chó khi đánh hơi. Chuyển động của con người khi có gió cùng chiều để lại dấu vết hơi người ít tản mạn hơn và chó lần theo dấu vết không bị chệch hướng mấy, không bị gián đoạn ở những chỗ ngoặt của dấu vết, ít mắc lỗi hơn. Trong những điều kiện như vậy, chó thường phải ngửi sát mặt đất, nơi có dấu vết. Trong lúc canh gác, cảnh giới hoặc săn lùng tại chỗ, gió thuận chiều gây khó khăn cho công việc của chó. Độ thu nhận tiếng động và những âm thanh khác bị giảm đi. Gió thuận chiều trên những đoạn đường bụi và cát gây phiền phức đáng kể cho công việc của chó trong việc lục soát tại chỗ và săn lùng theo dấu vết.
Những nhân tố khác nhau của môi trường xung quanh ảnh hưởng đến tính năng của chó, những nhân tố này làm giảm nhẹ công việc của chó, những nhân tố khác lại có tính chất gây khó khăn.
Một trong những công việc phức tạp nhất của chó là tìm kiếm kẻ phạm tội theo dấu vết.
Đặc điểm của dấu vết bao gồm độ dài dấu vết, thời gian hiện của dấu vết và hình dạng đường đi của dấu vết.
Vậy, đặc điểm của dấu vết có ảnh hưởng thế nào đến công việc của chó?
Độ dài của dấu vết - đó là khoảng đường đi của kẻ phạm tội tính từ điểm dùng chó ở dấu vết đầu tiên đến lúc bắt giữ được kẻ phạm tội đó. Chiều dài của dấu vết hiển nhiên có ảnh hưởng đến tính chất công việc của chó, đến trạng thái sinh lý, đến độ nhạy của khả năng phân tích khứu giác. Dấu vết càng kéo dài thì chó càng bị mệt mỏi, và sự mệt mỏi chung sẽ làm giảm độ nhạy của khứu giác với dấu vết, lúc đó dấu vết sẽ không còn là yếu tố kích thích nữa. Người ta chia dấu vết (theo độ dài) thành dấu vết ngắn (khoảng 3km), dấu vết có độ dài trung bình (khoảng 5-6 km) và dấu vết có độ dài lớn (trên 6km).
Chó được huấn luyện thành thục có thể lần theo dấu vết vài chục cây số. Thời gian hiện của dấu vết - đó là khoảng thời gian tính từ lúc kẻ phạm tội bắt đầu lẩn trốn đến lúc thả chó lần theo dấu vết kẻ phạm tội.
Dấu vết được chia thành (theo tiêu chí thời hiệu) dấu vết mới nguyên (thời hiệu khoảng 1 giờ), dấu vết trung bình (khoảng 3 tiếng) và dấu vết để lâu (trên 3 tiếng).
Dấu vết càng để lâu thì chó càng khó tìm kiếm, vì các phần tử vật chất của hơi người còn lại sau khi kẻ phạm tội đi qua sẽ dần dần bốc hơi, càng để lâu hơi đó càng mất mùi dần và cuối cùng mất hẳn.
Hiệu lực của dấu vết là một phản xạ có điều kiện để chó có thể tìm kiếm theo dấu vết của các thời hiệu khác nhau, cần phải biết cách huấn luyện chó.
Thời gian hiệu và độ dài - đó là những đặc điểm quan trọng của dấu vết con người, quyết định rất nhiều đến phản xạ lùng kiếm của chó. Kinh nghiệm khi dùng chó vào việc tìm kiếm kẻ phạm tội cho thấy, nếu một con chó được huấn luyện thành thục có khả năng lần theo dấu vết của người có thời hiệu khoảng 10 - 14 giờ hoặc hơn nữa và kéo dài trong khoảng 10 - 14km. Có những tài liệu cho thấy rằng trong những điều kiện thuận lợi, chó có thể đi theo dấu vết có thời gian hiệu một ngày một đêm (24 giờ).
Hình dạng đường đi của dấu vết được xác định bởi những hình chữ chi và những chỗ ngoắt ngéo do con người tạo ra trong khi di chuyển. Đặc điểm đó cũng ảnh hưởng đến công việc của chó. Thường ở những chỗ ngoặt, chó thường bị mất hướng bỏ qua dấu vết và lại bắt đầu tìm dấu vết tiếp theo. Những động tác khéo léo và đúng lúc của huấn luyện viên sẽ giúp cho chó nhanh chóng tìm lại được dấu vết, bám sát kẻ phạm tội.
Việc đánh lạc hướng dấu vết bằng những dấu vết khác gây khó khăn không ít cho công việc của chó. Chó được luyện tập kém và sẽ làm mất dấu vết, phải tìm và bập vào những dấu vết khác.
Ngoài những đặc điểm của dấu vết gây khó khăn hoặc làm giảm nhẹ công việc cho chó, còn có thể là những nhân tố khác nữa ảnh hưởng của thời tiết đến công việc của chó.
Thời tiết nóng hay lạnh cũng gây khó khăn cho chó trong việc đánh hơi dấu vết. Thời tiết nóng và gió làm cho các phần tử hơi người bốc hơi nhanh hơn, làm giảm hiệu lực của dấu vết đi. Đồng thời, nhiệt độ không khí cao cũng ảnh hưởng đến cơ thể của chó, gây nên sự chóng mệt mỏi, làm cho cơ thể nóng bức, khiến chó thở gấp (gây ngạt thở), chó thường phải dừng lại, đôi khi còn bỏ công việc tìm kiếm.
Chó làm việc trong điều kiện thời tiết lạnh tốt hơn là nóng, nhưng băng tuyết lạnh giá cũng gây khó khăn cho chó trong việc đánh hơi. Chóp mũi và các móng chân dễ bị tê liệt vì băng giá. Khi thi hành nhiệm vụ phải đứng cố định ở một chỗ, người ta chống rét cho chó bằng chăn phủ bằng tấm lót nệm...
Trong điều kiện thời tiết nóng và lạnh, khả năng làm việc của chó phụ thuộc vào mức độ huấn luyện chó thành thạo công việc trong điều kiện như vậy và phụ thuộc vào sự thích nghi với những điều kiện thời tiết cụ thể. Cái này xác định ranh giới nóng và lạnh cao nhất mà chó có thể làm việc được. Đã có những trường hợp: chó săn đi theo dấu vết 30km trong nhiệt độ không khí 40 độ dương; trong những trường hợp khác, chó có thể đánh hơi trong điều kiện -35 độ (âm). Chó chốc chốc lại dừng lại và lấy chân chùi mũi. Nhận thấy điều đó, huấn luyện viên mỗi lần như vậy phải lấy găng tay lau mũi cho chó. Chó lần theo dấu vết tới 15km, và kẻ bị truy lùng đã bị bắt giữ.
Nếu huấn luyện chó càng nhiều trong điều kiện thời tiết nóng và lạnh thì càng thu được kết quả cao khi sử dụng chó vào công việc trong những điều kiện như thế.
Điều kiện nhiệt độ thích hợp nhất để tiến hành việc huấn luyện chó và sử dụng chó vào công việc có hiệu quả nhất là 25 - 18 độ dương.
Gió cũng có ảnh hưởng đáng kể đến công việc của chó (sức gió, hướng gió và tính chất công việc chó phải hoàn thành). Gió có ảnh hưởng đến công việc đánh hơi của chó ở mức độ cao. Các phần tử hơi người phần lớn bị gió cuốn đi, hơi người bị bốc mùi đi gây khó khăn cho chó trong việc tìm kiếm thủ phạm.
Có các loại gió ảnh hưởng đến công việc đánh hơi của chó: gió ngược chiều, gió xuôi chiều, gió tạt mạng sườn dưới các góc độ khác nhau.
Gió tạt mạng sườn cuốn đi phần lớn các phần tử khỏi đường đi của dấu vết, tạo nên một vết lớn hơi người có nồng độ phân tử hơi không lớn lắm, kết quả là làm cho chó bị lôi cuốn ra khỏi đường đi của dấu vết, bị đánh lạc hướng, nhất là ở những khúc ngoặt. Điều đó gây khó khăn cho chó trong việc tìm kiếm.
Gió ngược chiều tạo điều kiện cho phản xạ tìm kiếm của chó theo dấu vết khi lùng sục ở tại chỗ cũng như khi canh gác. Các phần tử hơi người bị gió ngược chiều đưa về hướng chó, chó không cần phải đánh hơi sát dưới đất mà chỉ việc cất hơi cao đầu lên và hít hơi gió ngược chiều, cảm nhận được kích thích mùi hơi của dấu vết một cách dễ dàng và không hề đi chệch khỏi hình tuyến của dấu vết. Trong điều kiện gió ngược chiều, những quãng đường có nhiều bụi và đâts gây khó khăn trong việc lùng bắt theo dấu vết vì bụi và cát sẽ bay vào khoang mũi của chó, làm giảm độ nhạy cảm của khứu giác và khíên chó khó hít thở.
Cần phải tính đến ảnh hưởng tiêu cực của gió ngược chiều trong công việc đánh hơi của chó ở giai đoạn đầu huấn luyện. Nếu trong khi tập luyện, cứ thường xuyên thả chó đánh hơi ngược chiều gió, chó sẽ quen đánh hơi theo chiều gió và không cúi sát xuống đánh hơi dưới đất, và điều đó sẽ gây khó khăn cho việc tìm kiếm trong những điều kiện khó khăn hơn khi đánh hơi những dấu vết có thời hiệu lớn, những lúc như vậy chó thường làm mất dấu vết.
Trong lúc phải canh gác, cảnh giới, gió ngược chiều tạo điều kiện truyền sóng âm thanh về hướng chó.
Gió cùng chiều ở mức độ vừa phải có ảnh hưởng thuận lợi tới phản xạ tìm kiếm của chó khi đánh hơi. Chuyển động của con người khi có gió cùng chiều để lại dấu vết hơi người ít tản mạn hơn và chó lần theo dấu vết không bị chệch hướng mấy, không bị gián đoạn ở những chỗ ngoặt của dấu vết, ít mắc lỗi hơn. Trong những điều kiện như vậy, chó thường phải ngửi sát mặt đất, nơi có dấu vết. Trong lúc canh gác, cảnh giới hoặc săn lùng tại chỗ, gió thuận chiều gây khó khăn cho công việc của chó. Độ thu nhận tiếng động và những âm thanh khác bị giảm đi. Gió thuận chiều trên những đoạn đường bụi và cát gây phiền phức đáng kể cho công việc của chó trong việc lục soát tại chỗ và săn lùng theo dấu vết.