Thú chơi chim gáy
Chẳng biết tự bao giờ, người Hà Nội có cái thú chơi chim cu gáy. Ông tôi bảo: có lẽthú chơi cu gáy của người Hà Nội là do đất Kinh kỳ kẻ chợ vốn dễ kiếm ăn nên đã thu hút khá nhiều người dân từ tỉnh bạn về đây lập nghiệp. Để đỡ nhớ cánh đồng,mảnh ruộngnơi chôn rau cắt rốn, giữ cho tâm hồn nhớ về cội nguồn nên nhiều người, nhất là các cụ già thích chơi chim cu gáy. Từ đó thú chơi này lan rộng.
Mặc dù hiện nay trên thị trường đã du nhập nhiều loại chim cảnh có giọng hót hay trên thế giớinhưng những loại chim này vẫn không thể thay thế được cu gáy, loài chimmang hồn quê hương xứ sở một vùng văn hoá lúa nước. Chuyện rằng, có Việt kiều bên trời Âu, sau khi bước xuống sân bay Nội Bài đã thuê ngay xe ô tô về thẳng Thái Bình.Giữa trưa hè, ông không về ngay nhà mà ra ngồi dưới luỹ tre rìa làng để nghe tiếng cu gáy rồi xúc động trào nước mắt.
Những người chơi chim lâu năm bảo: Cu gáy sống gẫn gũi với ruộng đồng nên để có được một con cu gáy hay cũng không dễ dàng gì. Các loài chimrừng thì mầu lông hình dáng cũng khác nhau và chỉ có con đực mới hót nên dễ phân biệt. Với loài chim cu gáy thì ngược lại, hình dáng bên ngoài con trống con mái cũng từa tựa như nhau và điều làm người chơi khó phân biệt nhất chính là chim đực hay mái đều có tiếng hót mà người trong nghề chơi chim gọi là "gáy" như nhau. Để phân biệt chim trống, mái, những người chơi chim gáythường truyền nhau một số kinh nghiệm như: Đầu nhỏ, tròn, lông đầu xanh. Mỏ to, gồ, khi đứng trên cầu đuôi hay cụp xuống. Xương bụng phía dưới gần hậu môn chụm,khi gáy có khả năng đảo giọng thì chắc chắn đó là chim đực.
Tuy nhiên, kiếm được con chim đực không có nghĩa là đã có được con chim có giọng gáy hay. Những người chơi chim gáy lâu năm thường bảo: Tuyển được con chim gáy hay cũng có những tiêu chuẩn riêng không khác gì... tuyển hoa hậu.Chim cu gáy phải có dáng đẹp, thân dài, khéo, gọn. Đầu phải nhỏ, mỏ thẳng đúng theo câu lưu truyền trong giới "đầu nhỏ mỏ ngay, có chết nó cũng hay". Vòng lông cườm quanh cổ phải cao, thẳng, dày. Lông cánh dặm phải khô, mịn. Chân phải gọn, đóng vảy, đặc biệt tránh xa chim có chân giống con tôm... Thậm chí có nhưng câu ca để tìm ra một con chim cu gáy hay:
"Đầu xanh phao xám
Lông xốp, vẩy xộp
Cao cầu thấp quản
Vàng cườm thì thổ
Bỏng nổ thì kim"
Chọn cu gáy, ngoài đặc điểm về ngoại hìnhthể hiện một thể lực sung mãn, người ta còn chọn những con " nhất huỳnh kiên, nhì liên giáp, tam quá khoé, tứ chân khô, ngũ liên hoành, lục cườm dựng" (nhất: cườm vàng đóng xuống tận vai, nhì: bộ cườm đóng kín xung quanh cổ, ba: đuôi mắt đen kéo dài ra sau ót, bốn: cặp chân phải khô trắng như ruộng mùa hạ, năm: sắc lông, sắc cườm, từ đầu đến đuôi phải thật đều, sáu: con chim có lông gáy dựng đứng là con chim dữ). Đó là những đặc điểm của một con chim tài hoa.
Ngoài ra, giọng gáy của chim là một đề tài tranh luận vô hồi kết trong giới chơi cu gáy. Với những người sành chim thì thậm chí cả khi nhắm mắt lại, chỉ cần nghe qua tiếng gáy, dân chơi cũng biết chim hay, dở. Không giống như những loài chim khác chỉ có một loại giọng nhất định, chimgáy có nhiều loại giọng khác nhau nhưng tựu trung thường được chia làm hai loại giọng là chim gáy có tiếng Thổ có nghĩa là giọng trầm, ấm và chim gáy có tiếng Kim có nghĩa là giọng thanh, cao. Trong giọng thổ lại chia ra nhiều kiểu như thổ đất, thổ lùm, thổ rỗng, thổ pha, thổ sấm, kim pha thổ, kim còi. Giọng thổ là giọng được ưa chuộng nhất của chim cu gáy, bởi cái giọng ấy ác liệt lắm, cất lên là có kẻ tìm đến kịch chiến. Chim giọng kim cũng hay, kêu thánh thót, ồn ào như gõ thùng rất sốt ruột, khiêu khích chim rừng rất nhanh nhưng có nhược điểm là hay đá lồng. Khi chọn được con có âm sắc vừa ý, họ còn theo dõi xem lúc gáy tiết tấu ra sao? Có con gáy đảo liên hồi (lúc bổ hai, bổ ba, tư và lại từ cao xuống thấp...).
Những người chơi chim lâu năm bảo: muốn có được con cu gáy hay chỉ chọn con đã trưởng thành, không ai chơi chim cu gáy non tuy gáy non lớn lên siêng gáy nhưng giọng đơn điệu không có tính "rừng".
Dân chơi mới vào nghề, bỏ tiền ra mua mồi sẽ rất tốn kém. Một con cu thuần dưỡng chưa biết hay dở đã có giá500.000-1.000.000đ. Còn loại mồi xịn vô giá, quý hoá thì tặng nhau, mấy ai chịu bán. Thành thử muốn có chim mồi hay thường phải mất vài năm vo thóc đãi sạn nuôi nấng, chăm bẵm rất công phu. Thức ăn chính cho cu gáy là lúa ngâm, có thể cho ăn thêm hạt cải, kê, bắp.
Anh Minh Long bảo: Chim rừng thường phải nuôi trong lồng rộng mới hót thì nuôi cu gáy lại hoàn toàn ngược lại. Chim gáy không ưa lồng rộng, trông không hợp mà chim thường hay giật mình nhảy toác đầu, lâu thuần. Muốn chú chim cu gáy mau thuần người chơi thường nhốt chim vào lồng càng chật càng tốt, thậm chí độ rộng của lồng chỉ đủ để chim xoay chuyển là được. Có lẽ vì vậy mà chim gáy thường được nuôi bằng lồng hình quả đào, thân lồng nửa dưới to, trên nhỏ, thoạt trông có vẻ đơn sơ, nhưng càng nhìn càng đẹp. Nuôi loại lồng này chim chóng thuần mà tiện xách đi xách lại.
Lựa chọn được một con chim cu gáy hay không dễ, đôi khi trăm con, hoặc ngàn con mới có một ! Chắc gì trong một đời người có thể chọn được cho mình một hoặc
hai con mà nuôi? Do đó, giá trị con Cu mồi tốt nhất cũng độ nửa lượng vàng, nhưng người ta vì quá quí nó đến nỗi có người dù nghèo, nhưng ai mua với giá nào cũng không bán, thề "sống nuôi chết chôn"; Dân chơi cu gáy thường truyền nhauchuyện Tổng đốc Hoàng Cao Khải đã từng đổi xuyến vàng và chuỗingọc trai để lấy một cặp chim cu gáy nên đặt là con Kim Xuyến và con Ngọc Trai.Dân chơi chim gáy Nam Định lại thường kể chuyện Giám mục xứ Bùi Chu ( Nam Định) vì mê cu gáy đã phải mời về một thợ bẫy cu gáy lão luyện nhất vùng về nuôi cơm rượu hàng tháng ròng rã chỉ với mục đích thuê bắt được con gáy thổ đồng bổ ba mà đức giám mục lâu nay đem lòng say mê. Sau khi con chim đã sa bẫy đức giám mục thưởng cho người thợ bẫy chim 3 lượng vàng đền công khó nhọc.
(Minh Ngọc - Kinh tế & Đô thị)
