hchungkt80
Dịch giả Vietpet
Hồ Tây, từ xa xưa đã có một loại chim trời quý hiếm là sâm cầm. Sâm cầm được xếp một trong những cảnh sắc đặc biệt của Thăng Long xưa, một trong tám cảnh du ngoạn trên hồ của người Kinh thành đời Lê. Đó là Tây Hồ bát cảnh, gồm: Rừng trúc Nghi Tàm, rừng bàng Yên Thái, phật say làng Thụy, đàn thề Đồng Cổ, chợ đêm Khán Xuân, tiếng đàn hành cung, sâm cầm rợp bóng, hồng hoa Nghi Tàm
Sâm cầm là một loại chim di thực. Không biết quê gốc chúng ở đâu. Chỉ biết rằng, cứ đến cữ rét, chúng từ phương Bắc bay về. Chặng đường của chúng, trước đêm về đến hồ Tây, chúng thường sà xuống khu đầm lầy dày đặc ở vùng ngã ba sông Hồng - sông Thao, sông Hồng - sông Lô, rồi mới về hồ Tây và ở lại đấy kiếm ăn trong suốt mùa đông, đến khi có những trận nắng hè sớm, mới cất mình cùng đàn bay về phương Bắc.
Sâm cầm, chim sâm, cái tên này, chắc cũng từ một nhà quyền quý xưa đặt cho. Miền thượng du gọi nó là chim cốc - vộc. Nó có thể lặn, có thể mò như cốc, nhưng lại không hẳn là cốc. Nó là một trong những loài vịt trời, to vừa phải (lớn hơn le, nhưng nhỏ hơn vịt trời). Nó không hoàn toàn ăn cá như chim cốc, mình cũng không một màu lông đen. Nó mò lặn giỏi, về hồ Tây, ở lại cả mùa đông, cũng vì ở đây có loại củ ấu và những đám tôm đồng, những thức ăn khoái khẩu của chúng. Cả một vụ đông, chúng bay cả đàn, đông đặc hàng trăm con, lúc ở góc đầm làng ven hồ này, sang làng ven hồ khác. Nơi có đầm nhiều mồi nhất, cũng là đất Nghi Tàm.
Vùng hồ sâm cầm lùng ăn là các bãi ấu non, những đầm nước ven bờ, tụ họp nhiều tôm và cá nhỏ. Nhìn sâm cầm, không ai biết nó là loài chim quý. Mỏ le, mình cốc. Lông đầu, lông cổ màu đen, lưng có mảng lông màu xanh xám (xanh chì). Phía dưới bụng cũng là màu xanh xám nhưng nhạt hơn, đuôi và ngực, lông thẫm lại, phía dưới bụng lông lại sáng lên...
Sâm cầm lúc đầu được nếm, hẳn là những phường săn. Thịt sâm cầm ngon và bổ, lúc đầu chắc cũng không qua cái món thợ săn thích, là xọc vào xiên tre tươi mà nướng chả. Thấy ngon, sâm cầm mùa đông về nhiều, dân hồ Tây bẫy và bắt. Người ven hồ, nhà nào mà chẳng có chiếc thuyền câu, thuyền nan nhỏ, ngày xưa gọi là thuyền thúng. Lúc thì đi thả câu, thả lờ, đánh lưới nhỏ, thả trúm bắt cá, bắt tôm, sau nghĩ ra cách bẫy luôn sâm cầm đem bán. Dân Nghi Tàm là nơi bẫy được nhiều sâm cầm nhất bởi làng nhô vào tận trong hồ, ba bề, bốn bên là nước. Nghe tiếng thịt sâm cầm ngon bổ, nên đám thương lái nhà giàu mua, rồi đem về nướng chả, tẩm với hạt sen, vài vị thuốc bắc.
Thế là tiếng chim quý ngày càng lan xa. Của quý hẳn phải biếu bề trên, thế là đem biếu quan ở đất Hà Thành. Quan Hà Thành, tiếp quan trên, để lấy lòng, khi có quan ở triều đình Huế ra, thết tiệc, có món sâm cầm, hẳn đem ra thết, cũng là những lời tán tụng về thứ chim sâm này.
Rồi đến tai vua, sâm cầm được dâng, và vua thấy quý và lạ, chỉ hồ Tây mới có, liền ra lệnh cho quan trấn thủ Hà Nội phải lo cống. Quan trấn thủ liền sắc cho quan phủ, quan huyện, buộc làng Nghi Tàm hàng năm phải tiến chim sâm cầm lên vua nhà Nguyễn. Làng bổ về cho các giáp. Hương ước Nghi Tàm, theo tư liệu cũ ghi được, thì khoán rõ ràng: “Hàng năm, mỗi giáp phải nộp năm con sâm cầm (sâm cầm ngũ điểu), từ bảy lạng đến một cân, béo đẹp, đến cuối tháng một (tức tháng mười một) phải nộp đủ số. Nhà nào không nộp là trốn lệ vua, thiếu một chim, phạt vạ bạc mười nén, gà sống thiếu một đôi, dây dưa thì lý trưởng bị lôi lên phủ đánh một trăm roi!”.
Lệ và lệnh từ Phủ Phụng Thiên ban xuống. Thế là chim sâm cầm quà trời, bỗng thành gánh nặng... Làng xưa có khoảng tám giáp. Vậy mỗi năm phải tiến vua từ bốn đến năm chục con. Mà chim tiến phải đúng lệ, có phải con nào cũng đạt từ tám lạng đến một cân đâu! Vì thế làng Nghi Tàm mới có giai thoại Lý Râu lên phủ chịu đánh roi thay dân làng. Và, cũng từ ông Lý hết lòng vì dân, và (cũng theo giai thoại), trong việc khiếu vua nhà Nguyễn bỏ lệ tiến sâm cầm, có công giúp của nhà thơ nữ nổi tiếng của Hà Nội thế kỷ XIX, lúc bấy giờ làm cung trung giáo tập ở trong triều là Bà Huyện Thanh Quan xin cho mà được miễn lệ “tiến chim sâm cầm”.
Những nhà sang vẫn mua được chim sâm cầm thưởng thức, nghe nói, có người còn nghĩ ra cách ngâm rượu chim sâm cầm, như kiểu ngâm rượu bìm bịp vậy.
Cho đến nay, hồ Tây đã hẹp lại nhiều, người đi kiếm cá đâu còn, mà đất Nghi Tàm, dân gốc đem đất bán cho nhà giàu bốn phương rồi. Nhà hàng, khách sạn nhạc ồn ào, đèn điện sáng choang như ban ngày... thì tìm đâu ra bóng sâm cầm nữa.
Cả nước may ra vẫn còn, nhưng chim trời trước đây rất sẵn như cò, vạc còn vắng, huống chi là sâm cầm!
Hà Nội Mới
Sâm cầm là một loại chim di thực. Không biết quê gốc chúng ở đâu. Chỉ biết rằng, cứ đến cữ rét, chúng từ phương Bắc bay về. Chặng đường của chúng, trước đêm về đến hồ Tây, chúng thường sà xuống khu đầm lầy dày đặc ở vùng ngã ba sông Hồng - sông Thao, sông Hồng - sông Lô, rồi mới về hồ Tây và ở lại đấy kiếm ăn trong suốt mùa đông, đến khi có những trận nắng hè sớm, mới cất mình cùng đàn bay về phương Bắc.
Sâm cầm, chim sâm, cái tên này, chắc cũng từ một nhà quyền quý xưa đặt cho. Miền thượng du gọi nó là chim cốc - vộc. Nó có thể lặn, có thể mò như cốc, nhưng lại không hẳn là cốc. Nó là một trong những loài vịt trời, to vừa phải (lớn hơn le, nhưng nhỏ hơn vịt trời). Nó không hoàn toàn ăn cá như chim cốc, mình cũng không một màu lông đen. Nó mò lặn giỏi, về hồ Tây, ở lại cả mùa đông, cũng vì ở đây có loại củ ấu và những đám tôm đồng, những thức ăn khoái khẩu của chúng. Cả một vụ đông, chúng bay cả đàn, đông đặc hàng trăm con, lúc ở góc đầm làng ven hồ này, sang làng ven hồ khác. Nơi có đầm nhiều mồi nhất, cũng là đất Nghi Tàm.
Vùng hồ sâm cầm lùng ăn là các bãi ấu non, những đầm nước ven bờ, tụ họp nhiều tôm và cá nhỏ. Nhìn sâm cầm, không ai biết nó là loài chim quý. Mỏ le, mình cốc. Lông đầu, lông cổ màu đen, lưng có mảng lông màu xanh xám (xanh chì). Phía dưới bụng cũng là màu xanh xám nhưng nhạt hơn, đuôi và ngực, lông thẫm lại, phía dưới bụng lông lại sáng lên...
Sâm cầm lúc đầu được nếm, hẳn là những phường săn. Thịt sâm cầm ngon và bổ, lúc đầu chắc cũng không qua cái món thợ săn thích, là xọc vào xiên tre tươi mà nướng chả. Thấy ngon, sâm cầm mùa đông về nhiều, dân hồ Tây bẫy và bắt. Người ven hồ, nhà nào mà chẳng có chiếc thuyền câu, thuyền nan nhỏ, ngày xưa gọi là thuyền thúng. Lúc thì đi thả câu, thả lờ, đánh lưới nhỏ, thả trúm bắt cá, bắt tôm, sau nghĩ ra cách bẫy luôn sâm cầm đem bán. Dân Nghi Tàm là nơi bẫy được nhiều sâm cầm nhất bởi làng nhô vào tận trong hồ, ba bề, bốn bên là nước. Nghe tiếng thịt sâm cầm ngon bổ, nên đám thương lái nhà giàu mua, rồi đem về nướng chả, tẩm với hạt sen, vài vị thuốc bắc.
Thế là tiếng chim quý ngày càng lan xa. Của quý hẳn phải biếu bề trên, thế là đem biếu quan ở đất Hà Thành. Quan Hà Thành, tiếp quan trên, để lấy lòng, khi có quan ở triều đình Huế ra, thết tiệc, có món sâm cầm, hẳn đem ra thết, cũng là những lời tán tụng về thứ chim sâm này.
Rồi đến tai vua, sâm cầm được dâng, và vua thấy quý và lạ, chỉ hồ Tây mới có, liền ra lệnh cho quan trấn thủ Hà Nội phải lo cống. Quan trấn thủ liền sắc cho quan phủ, quan huyện, buộc làng Nghi Tàm hàng năm phải tiến chim sâm cầm lên vua nhà Nguyễn. Làng bổ về cho các giáp. Hương ước Nghi Tàm, theo tư liệu cũ ghi được, thì khoán rõ ràng: “Hàng năm, mỗi giáp phải nộp năm con sâm cầm (sâm cầm ngũ điểu), từ bảy lạng đến một cân, béo đẹp, đến cuối tháng một (tức tháng mười một) phải nộp đủ số. Nhà nào không nộp là trốn lệ vua, thiếu một chim, phạt vạ bạc mười nén, gà sống thiếu một đôi, dây dưa thì lý trưởng bị lôi lên phủ đánh một trăm roi!”.
Lệ và lệnh từ Phủ Phụng Thiên ban xuống. Thế là chim sâm cầm quà trời, bỗng thành gánh nặng... Làng xưa có khoảng tám giáp. Vậy mỗi năm phải tiến vua từ bốn đến năm chục con. Mà chim tiến phải đúng lệ, có phải con nào cũng đạt từ tám lạng đến một cân đâu! Vì thế làng Nghi Tàm mới có giai thoại Lý Râu lên phủ chịu đánh roi thay dân làng. Và, cũng từ ông Lý hết lòng vì dân, và (cũng theo giai thoại), trong việc khiếu vua nhà Nguyễn bỏ lệ tiến sâm cầm, có công giúp của nhà thơ nữ nổi tiếng của Hà Nội thế kỷ XIX, lúc bấy giờ làm cung trung giáo tập ở trong triều là Bà Huyện Thanh Quan xin cho mà được miễn lệ “tiến chim sâm cầm”.
Những nhà sang vẫn mua được chim sâm cầm thưởng thức, nghe nói, có người còn nghĩ ra cách ngâm rượu chim sâm cầm, như kiểu ngâm rượu bìm bịp vậy.
Cho đến nay, hồ Tây đã hẹp lại nhiều, người đi kiếm cá đâu còn, mà đất Nghi Tàm, dân gốc đem đất bán cho nhà giàu bốn phương rồi. Nhà hàng, khách sạn nhạc ồn ào, đèn điện sáng choang như ban ngày... thì tìm đâu ra bóng sâm cầm nữa.
Cả nước may ra vẫn còn, nhưng chim trời trước đây rất sẵn như cò, vạc còn vắng, huống chi là sâm cầm!
Hà Nội Mới