Thời điểm phối giống chính là thời điểm cần có sự theo dõi quan tâm nhất trong toàn bộ quá trình nuôi dạy chó . Việc chọn cặp chó đực cái cho giao hợp sẽ quyết định sự thành bại của chó con . Nếu chọn sai 1 con , không tương xứng thì mọi công sức sẽ thành vô ích .
Yếu tố may rủi cũng không nên xem nhẹ . Có lúc , trên lý thuyết , sự phối hợp có vẻ rất lý tưởng nhưng thực tế lại tạo ra những con chó ốm yếu chẳng đúng như chủng loại của nó . Tuy vậy , cũng không thể phó mặc cho sự may rủi . Việc chọn lựa kỹ sẽ mang lại kết quả tốt về lâu dài , ít khi con chó nào thực sự lý tưởng ra đời mà không có sự chọn lọc kỹ càng .
Mỗi dáng vẻ của chó được quyết định bởi những gien do các tế bào sinh sản mang đi 1 gien của chó bố và gien của chó mẹ , và do sự phối hợp đó mà chó con được hình thành . Có hàng ngàn cặp gien nầy cấu thành nên cuộc sống của mỗi chó con và thường thì những phối hợp nhau tạo nên những thuộc tính nhất định của chó . Những gien nầy thường đi từng đôi một . Gien trong mỗi cặp do bố tạo ra và gien kia do mẹ . Cả bố mẹ chúng cũng đã nhận những gien nầy từ chó nội , ngoại , và hoàn toàn ngẫu nhiên phân nữa của mỗi cặp hiện diện trong tế bào nguyên sinh của chó đực và cái , và những gien này lại truyền cho con cháu trong bất cứ cặp gien nào 1 con chó đực hoặc một con chó có thể cung cấp cho 1 con chó con 1 gien và gien kia cho con khác trong cùng 1 lứa hoặc trong những lứa khác nhau . Có vô số cặp gien không biết hết được đến nỗi tạo ra vô số sự kết hợp giữa chúng và chính điều nầy tạo ra sự khác nhau giữa hai anh em ruột hoặc 2 chị em ruột . Thật ra , cũng chính gien qui định con chó là đực hay cái .
Chúng ta cũng cần biết rằng chó bố sẽ cung cấp 1 gien và chó mẹ sẽ cung cấp 1 gien để tạo nên 1 cặp mà cặp này qui định hình dạng và thể trạng của chó sau này . Vì thế chó bố và mẹ có sự tương đồng về tế bào nguyên sinh và hợp tử để tạo nên đàn con sau nầy . Một số người cho rằng chó đực quan trọng hơn chó cái nhiều đến mức mà những ưu điễm hay khuyết điểm của chó mẹ không có ảnh hưởng gì cả ( Chó giống Cha , Gà giống Mẹ ) . Ngày nay , khoa học đã chứng minh rằng vai trò đóng góp của 2 con đực và cái trong việc phối hợp và trong từng cơ thể chúng là ngang nhau , không nên coi trọng con này hay con kia .
Có hai loại gien : gien lặn và gien trội và có ba kiểu kết hợp gien : 1 gien lặn từ con đực kết hợp với 1 gien lặn từ con cái , 1 gien trội từ con đực và 1 gien lặn từ con cái , và 1 gien lặn từ con này kết hợp với 1 gien trội ở con kia . Chính sự kết hợp theo kiểu cuối này mới gây ra vấn đề trong việc gây giống . Khi cả hai gien đều là gien lặn thì kết quả thuộc tính ấy không thể hiện trên cơ thể con vật, khi cả hai gien đều là trội thì thuộc tính ấy trội, nhưng khi một gien trội, và một gien lặn thì kết quả là thuộc tính ấy có thể trội hoàn toàn hoặc chỉ trội một phần thôi đó là lý do tại sao một con chó đực hoặc cái lại không tạo ra những chú chó con không giống mình chút nào cả .
Nếu như tất cả các cặp gien của một con chó đều là trội cả thì ta có thể tin rằng nó sẽ cho ra đời những con chó con giống nó hoàn toàn dù cho con kia có như thế nào đi nữa, hoặc nếu tất cả các gien đều lặn thì kết hợp với một con cái có tất cả các gien cũng đều lặn thì đàn con giống hoàn toàn bố mẹ nó . Tuy nhiên một chó đực với cặp gien lẫn lộn thì sẽ tạo ra đủ kiểu những con chó con chẳng giống cha cũng không giống mẹ.
Trước khi có qui luật Mendeleep có một số chó đực cho là trội có khả năng tạo ra một số đặc tính nào đó ở con chúng nghĩa là những đặc tính ấy thể hiện trên cơ thể chó con dù cho con nó kết hợp với nó. Ví dụ 1 số con chó có mắt sậm thì chắc chắn sẽ không bao giờ tạo ra những con chó con có mắt màu nhạt dù cho con kết hợp với nó có màu nhạt nữa. Lý luận này cũng đúng khi một con đực cùng lứa với nó cũng có mắt màu sậm như vậy khi kết hợp với 1 con cái có màu lạt thì cho ra đời một loạt những con con có màu lạt ( có nghĩa 1 là gien của con cái có tính trội ) .
Trước khi mang 1 con chó cái đi giao phối ta phải cân nhắc kỹ lưỡng bản thân con chó đực có khoẻ mạnh hay không? Và nó có xuất thân từ 1 giống chó tốt hay không để có khả năng cho ra đời những con chó con xứng đáng với công lao, tiền của ta phải bỏ ra trong việc gây giống này. Ta nên nhớ rằng chó cái cung cấp đúng phân nửa số gien trong mỗi cơ thể chó con trong lứa chó nếu nó không có những chiếc gien tốt thì thời gian tiền của ta bỏ ra cho việc gây giống cũng như việc nuôi nấng đàn chó sẽ lãng phí .
Phải công nhận là một con chó cái loại xấu hoặc xoàng khi cho giao phối với con đực lý tưởng sẽ cho ra đời những con con tốt hơn bản thân nó. Nhưng khi nuôi chó ta ngày càng nâng cấp cao hơn so với giống thường thường của nó. Một con chó của người khác vốn thuộc giống tốt được nâng cấp cao hơn chó của ta thì dĩ nhiên chó của ta sẽ không bao giờ bằng chó của họ được. Một con chó cái chỉ hơi khá thì chẳng nên chọn để gây giống làm gì. Tốt hơn hết là loại bỏ giống chó thuộc loại xoàng hoặc chỉ cho chúng giữ vị trí ở 1 con cho kiểng mà thôi chứ đừng cho gây giống. Thật ra việc tập trung theo dõi và xét đoán để tạo ra những con chó con tuyệt vời từ 1 con chó cái tốt mà không có 1 con nào xấu ra đời là một việc không đơn giản. Nếu ta ra chợ tìm mua 1 con chó cái thật tốt , xuất thân từ một con chó tốt đem về nuôi nấng thật kỹ lưỡng và cho giao phối với 1 con đực xứng đáng thì chắc chắn kết quả mỹ mãn. Ngay cả khi ta muốn tiết kiệm, ta chỉ mua 1 con chó con có nhiều triển vọng có nguồn gốc thật tốt thì ta chỉ nuôi vài tháng là cho chúng giao phối được. Với một con chó cái như vậy có thể tạo ra những con chó con tuyệt hảo ngay trong lứa đầu tiên, chứ còn chọn những con cái hạng xoàng thì mãi mãi tới thế hệ thứ 2 hoặc thứ 3 mới hy vọng cho ra đời những con chó con theo ý muốn. Giả thử con chó cái của ta là một con chó có thể gây giống tốt ta vẫn phải cần tìm con kết hợp với nó sao cho những ưu điểm của con cái được phát huy hết mức .
Thật sự dại dột khi cho chó gây giống với một con đực dùng làm chó kiểng trong nhà ta hoặc một nhà hàng xóm chỉ vì ta thấy không tốn kém gì cả. Bất cứ con chó nào tầm thường hoặc không thích hợp ( dù nó ở đâu và của ai đi nữa ) mà ta chọn để gây giống là việc hết sức điên rồ. Nếu chó cái của ta đáng được dùng gây giống, thì dù xa xôi cách trở, nếu cần, ta cũng phải cố tìm cho được con đực thích hợp để phát huy những ưu điểm của con cái.
Có ba điều cân nhắc khi đánh giá ưu điểm của một con chó đực - nhất là bản thân nó phải thật hoàn hảo, hai là dòng giống tạo ra nó phải tốt, ba là các ưu khuyết điểm của các dòng con mà nó đã từng cho ra đời trước đó .
Về phần bản thân, một con đực tốt phải dũng cảm, xông xáo( nhưng không hung dữ), và tiêu biểu cho dòng giống của nó về phần hình dáng không có đặc điểm kỳ quái nào. Nếu nó vì tai nạn mà có những vết thẹo hay thương tật như gãy chân cũng không sao, bởi vì nó chỉ truyền cho con nó những chiếc gien di truyền, còn thương tật thì không ảnh hưởng gì tới gien cả .
Còn phả hệ của chó có khi rất quan trọng hoặc không có ảnh hưởng gì. Trong một lứa chó có hai con, cùng một nguồn gốc, một con có thể thật hoàn hảo trong các buổi triển lãm cũng như trong vấn đề gây giống, trong khi con kia chẳng làm được cái gì cả. Đặc biệt khi xét về phả hệ, không nên dựa vào mức độ lâu đời của nó, vì 3 thế hệ là đủ rồi, dĩ nhiên nếu có nguồn gốc lâu đời thì thật là một đề tài hấp dẫn cho những người chủ có tính hiếu kỳ. Giả như con chó đực được tạo ra từ một dòng giống thật tốt nhưng bản thân nó không tốt thì cái phả hệ kia cũng là hoài phí .
Ý nghĩa chính yếu của vấn đề phả hệ ở đây là nó giúp ta biết được bố mẹ, ông nội ngoại, cố, sơ của con chó, từ đó suy ra những ưu điểm cũng như những khuyết điểm của nó xuất thân từ đâu .
Khi một con kết hợp với nó để giao phối ta phải cố tìm làm sao để có thể tăng cường ưu điểm này hoặc che lấp khuyết điểm kia. Giả dụ như một con cái trong hai thế hệ trước đó có vai dựng đứng, trong khi ta muốn có vai thẳng, thì ta nên chọn cho nó một con kết hợp có vai thẳng hoặc có nguồn gốc từ chó vai thẳng. Ta cũng ứng dụng lý thuyết nầy để trừ những khuyết tật cùa chó như mõm nhọn, mắt nhạt, lưng mềm, chân bẹt và các tật do di truyền khác .
Ngoài ra, ta có một chó đực có thân trước( gồm mặt và các phần ở trước) tốt và bố mẹ lẫn ông bà nó đều có thân trước tốt thì khi cho nó giao phối với một con cái có khuyết điểm về mặt nầy, ta sẽ tin tưởng là nó sẽ chữa được nhờ vào nguồn gốc của chó đực có thân trước tốt.
Đó là công dụng của vấn đề khả hệ trong việc nuôi chó. Một con đực được đánh giá là tốt nếu nó đã từng cho ra đời những đàn con tuyệt hảo, nếu bạn có thể thu nhập tất cả những dữ liệu để đánh giá mặt nầy. Dĩ nhiên là bạn không thể nào đánh giá một cách hoàn toàn được, nhưng có lẽ bạn có thể làm một bảng đánh giá tương đối sát sao để có thể kết luận được là chó của bạn có tốt hay không. Trong bảng nghiên cứu nầy, bạn không chỉ thu thập những con số mà bạn còn phải lưu tâm tới đặc tính của những con cái đã từng phối hợp với nó. Một con đực còn non dĩ nhiên không thể có nhiều kết quả''dũng cảm'' dược, nó chỉ mới phối hợp với một vài con cái có vài ưu điểm thường thường hoặc các con của nó vốn chưa đủ lớn để có thể đoạt giải trong các cuộc thi hay tạo tiếng tăm cho bản thân và dòng họ. Khi đó loại chó này có thể được thông qua.
Một con đực khi kết hợp với một con cái khá tốt mà cho ra đời từ 2đến 3 con tuyệt tốt trong mỗi lứa chó thì có thể được xem là một con đực giống tốt .
Thông thường, không cần phải suy nghĩ nhiều, người ta thường thích chọn bản thân nó hơn là con của nó, dù con của nó có tốt hơn nó xét về mặt bản thân nó. Theo cách này ta có thể tin tưởng vào những chiếc gien mà ta tin rằng sẽ tạo ra những giống chó theo ý ta muốn. Bởi vì chó con của nó có những điểm xuất sắc chẳng qua là do được lai giống. Khi chọn một con đực giống không nên quá chú trọng rằng nó phải cho ra đời những lứa chó đông mới được, dù điều đó cũng cần thiết. Trừ khi chó bố thiếu tinh dịch, còn hầu như số lượt chó con trong lứa chó là tuỳ thuộc hoàn toàn vào bố mẹ. Mỗi lần giao phối, chó bố sẽ truyền lượng tinh trùng đủ cho ra đời hàng triệu chó con nếu như cũng bằng ấy trứng trong chó mẹ được thụ tinh. Nhưng dù gì đi nữa mục đích chính của ta là đạt được những con chó con khoẻ mạnh chứ không phải là đạt nhiều chó con.
Có ba phương pháp gây giống được các nhà nuôi chó chuyên môn ứng dụng, đó là- sự giao phối cùng giống, sự giao phối thân thuộc ( có bà con gần ) và sự giao phối cùng dòng họ.
Sự giao phối cùng giống có nghĩa là cho 2 con đực và cái giao phối nhau mà giữa chúng không thấy sự liên hệ máu mủ nào .
Phương pháp này thường được các nhà nuôi chó mới vào nghề ưa chuộng vì họ cho rằng khi 2 con chó có liên hệ ruột thịt giao phối nhau sẽ cho ra đời những con chó con ốm yếu , thể trạng kém và có chiều hướng thoái hoá .
Sự giao phối thân thuộc là giao phối giữa 2 con có quan hệ bà con gần - chó bố với chó con chó mẹ với con , anh với em , hoặc anh em cùng cha khác mẹ . Một số con rất lý tưởng - được ra đời từ cách gây giống loạn luân nầy , mà đối với con người hiếm xảy ra .
Còn sự giao phối cùng dòng họ là cho giao phối 2 con vật có liên quan nhưng ít thân thuộc hơn - như 2 anh em bà con cô cậu chú bác , ông với cháu , bà với cháu , hoặc dì với cháu .
Phương pháp giao phối cùng giống ít được sử dụng vì hầu như tất cả những con chó tốt được làm giống đều có liên quan nhau - đều xuất thân từ 1 ông tổ nhưng thuộc thế hệ thứ 6 hoặc 7 trong phả hệ . Dù gì đi nữa , ít ai thích chọn phương pháp nầy bởi vì những kết quả đối với thế hệ đầu tiên thường ít khả quan . Song phương pháp nầy vẫn sử dụng bởi các nhà nuôi chó kinh nghiệm và có óc nhìn xa , họ muốn tạo cho giống chó của họ có 1 ưu điểm nào đó mà chúng chưa có nhưng 1 con chó khác lại có . Trong khi chó nuôi gây giống có xu hướng tăng thêm thể chất cường tráng di truyền thì những người nầy muốn tạo cho chúng những nét thô thiển , nếu cho giao phối thân thuộc không thể nào có được . Những người nuôi chó giỏi không bao giờ cho giao phối cùng giống nếu họ có thể tạo ra những con chó có đặc điểm ấy mà chỉ dựa vào những con cùng giòng họ là đủ . Nhưng nếu họ có cho chúng giao phối kiểu nầy nhằm tạo ra những con tốt hơn , họ sẽ không dừng ở mức này đâu .
Sự giao phối thân thuộc thường không lên quan đến chuyện may rủi . Nó thường cho ra đời 1 số chó con lý tưởng nếu cho giao phối đúng cách , và 1 số rất tồi ngay cả khi cho giao phối đúng cách , còn khi thực hiện phương pháp nầy ẩu tả sẽ cho ra đời những con vứt đi .
Tất cả những con chó đúng tiêu chuẩn đều được tạo ra từ việc giao phối thân thuộc giữa những con cùng dòng họ và trải qua nhiều thế hệ. Việc giao phối cùng dòng họ sẽ làm hiện ra những gien lặn ngoài mong muốn, những con nào mang những chiếc gien này sẽ bị loại ra và do đó giống chó càng được thanh lọc kỹ khỏi những gien lặn xấu.
Những con chó khoẻ mạnh, lý tưởng, do ra đời từ bố mẹ và ông bà khoẻ mạnh, đều giống nhau; ta có thể cho chúng giao phối nhau dù chúng có bà con thân thuộc đến bao nhiêu, và có quyền hy vọng là chúng sẽ cho ra đời những con chó con khoẻ mạnh điển hình và có những điểm giống tất cả những thành viên trong phả hệ của nó. Nhưng khổ nỗi khó mà tìm ra hai con chó hạng nhất được nuôi kỹ lưỡng được. Nhưng chỉ có cách đó là có thể tiến hành quá trình này thật nhanh để tạo ra một giống chó giống hệt nhau mà cho giao phối với nhau.
Ở đây vấn đề phả hệ lại có ích. Chúng ta nghiên cứu phả hệ của một con chó cái giống. Và hy vọng rằng tất cả những con chó trong dòng họ đó đều tuyệt cả. Chúng ta nhìn lướt qua và chọn 4 con tốt nhất (tức hai cặp ) rồi cho chó cái con của cặp này giao phối với chó đực con của cặp kia tạo ra một con lý tưởng.
Chúng ta kiểm tra cách gây giống từ đời ông ngoại, nội này và thấy hợp lý, hoặc có khả năng hợp lý nếu con chó ta có được là lý tưởng. Rồi ta giả dụ rằng con chó đực hạng nhất trong phả hệ bên phía chó mẹ là ông ngoại của nó. khi đó ra cho con chó cái của ta kết hợp với ông ngoại nó, hoặc với anh ruột nó nếu anh ruột nó có những điểm xuất sắc tương tự như vậy, hay với con đực tốt nhất trong đàn con của nó hay cháu ngoại của nó. Theo kiểu này các gien của chó này tụ lại nhau và hy vọng sẽ tạo ra những chó con có những ưu điểm tập trung đó.
Có thể con chó lý tưởng nhất trong dòng họ là một con khác ( hoặc đực hoặc cái ), trong trường hợp này ta nên tìm cách nhân đôi tế bào nguyên sinh của chúng nên ( tức là cho giao phối thân thuộc ) để tạo nền tảng cho một phả hệ từ các chú chó con trong lứa chó lý tưởng này .
Khi cho chó tiến hành giao phối đừng bao giờ dại dột cho hai con có cùng khuyết điểm như nhau kết hợp nhau. Ngược lại ta nên cho kết hợp hai con chó có cùng chung nhiều ưu điểm càng tốt. Cũng đừng để các khuyết điểm cân bằng cho nhau, như một con thì mặt rộng, còn một con thì mắt nhỏ, hoặc một con thì lưng võng, còn một con thì lưng nhô. Hoặc ta nên chọn một con tốt còn con kia xấu. Ta không thể hy vọng sẽ được con trung bình nếu như khuyết điểm của con này bù đắp vào khuyết điểm con kia.
Hoàng Văn Cang biên soạn theo : General care & Training of your dog . Của : Elsworth S.Howell , Milo G.Denlinger , A.C.Merrick , D.V.M .
Yếu tố may rủi cũng không nên xem nhẹ . Có lúc , trên lý thuyết , sự phối hợp có vẻ rất lý tưởng nhưng thực tế lại tạo ra những con chó ốm yếu chẳng đúng như chủng loại của nó . Tuy vậy , cũng không thể phó mặc cho sự may rủi . Việc chọn lựa kỹ sẽ mang lại kết quả tốt về lâu dài , ít khi con chó nào thực sự lý tưởng ra đời mà không có sự chọn lọc kỹ càng .
Mỗi dáng vẻ của chó được quyết định bởi những gien do các tế bào sinh sản mang đi 1 gien của chó bố và gien của chó mẹ , và do sự phối hợp đó mà chó con được hình thành . Có hàng ngàn cặp gien nầy cấu thành nên cuộc sống của mỗi chó con và thường thì những phối hợp nhau tạo nên những thuộc tính nhất định của chó . Những gien nầy thường đi từng đôi một . Gien trong mỗi cặp do bố tạo ra và gien kia do mẹ . Cả bố mẹ chúng cũng đã nhận những gien nầy từ chó nội , ngoại , và hoàn toàn ngẫu nhiên phân nữa của mỗi cặp hiện diện trong tế bào nguyên sinh của chó đực và cái , và những gien này lại truyền cho con cháu trong bất cứ cặp gien nào 1 con chó đực hoặc một con chó có thể cung cấp cho 1 con chó con 1 gien và gien kia cho con khác trong cùng 1 lứa hoặc trong những lứa khác nhau . Có vô số cặp gien không biết hết được đến nỗi tạo ra vô số sự kết hợp giữa chúng và chính điều nầy tạo ra sự khác nhau giữa hai anh em ruột hoặc 2 chị em ruột . Thật ra , cũng chính gien qui định con chó là đực hay cái .
Chúng ta cũng cần biết rằng chó bố sẽ cung cấp 1 gien và chó mẹ sẽ cung cấp 1 gien để tạo nên 1 cặp mà cặp này qui định hình dạng và thể trạng của chó sau này . Vì thế chó bố và mẹ có sự tương đồng về tế bào nguyên sinh và hợp tử để tạo nên đàn con sau nầy . Một số người cho rằng chó đực quan trọng hơn chó cái nhiều đến mức mà những ưu điễm hay khuyết điểm của chó mẹ không có ảnh hưởng gì cả ( Chó giống Cha , Gà giống Mẹ ) . Ngày nay , khoa học đã chứng minh rằng vai trò đóng góp của 2 con đực và cái trong việc phối hợp và trong từng cơ thể chúng là ngang nhau , không nên coi trọng con này hay con kia .
Có hai loại gien : gien lặn và gien trội và có ba kiểu kết hợp gien : 1 gien lặn từ con đực kết hợp với 1 gien lặn từ con cái , 1 gien trội từ con đực và 1 gien lặn từ con cái , và 1 gien lặn từ con này kết hợp với 1 gien trội ở con kia . Chính sự kết hợp theo kiểu cuối này mới gây ra vấn đề trong việc gây giống . Khi cả hai gien đều là gien lặn thì kết quả thuộc tính ấy không thể hiện trên cơ thể con vật, khi cả hai gien đều là trội thì thuộc tính ấy trội, nhưng khi một gien trội, và một gien lặn thì kết quả là thuộc tính ấy có thể trội hoàn toàn hoặc chỉ trội một phần thôi đó là lý do tại sao một con chó đực hoặc cái lại không tạo ra những chú chó con không giống mình chút nào cả .
Nếu như tất cả các cặp gien của một con chó đều là trội cả thì ta có thể tin rằng nó sẽ cho ra đời những con chó con giống nó hoàn toàn dù cho con kia có như thế nào đi nữa, hoặc nếu tất cả các gien đều lặn thì kết hợp với một con cái có tất cả các gien cũng đều lặn thì đàn con giống hoàn toàn bố mẹ nó . Tuy nhiên một chó đực với cặp gien lẫn lộn thì sẽ tạo ra đủ kiểu những con chó con chẳng giống cha cũng không giống mẹ.
Trước khi có qui luật Mendeleep có một số chó đực cho là trội có khả năng tạo ra một số đặc tính nào đó ở con chúng nghĩa là những đặc tính ấy thể hiện trên cơ thể chó con dù cho con nó kết hợp với nó. Ví dụ 1 số con chó có mắt sậm thì chắc chắn sẽ không bao giờ tạo ra những con chó con có mắt màu nhạt dù cho con kết hợp với nó có màu nhạt nữa. Lý luận này cũng đúng khi một con đực cùng lứa với nó cũng có mắt màu sậm như vậy khi kết hợp với 1 con cái có màu lạt thì cho ra đời một loạt những con con có màu lạt ( có nghĩa 1 là gien của con cái có tính trội ) .
Trước khi mang 1 con chó cái đi giao phối ta phải cân nhắc kỹ lưỡng bản thân con chó đực có khoẻ mạnh hay không? Và nó có xuất thân từ 1 giống chó tốt hay không để có khả năng cho ra đời những con chó con xứng đáng với công lao, tiền của ta phải bỏ ra trong việc gây giống này. Ta nên nhớ rằng chó cái cung cấp đúng phân nửa số gien trong mỗi cơ thể chó con trong lứa chó nếu nó không có những chiếc gien tốt thì thời gian tiền của ta bỏ ra cho việc gây giống cũng như việc nuôi nấng đàn chó sẽ lãng phí .
Phải công nhận là một con chó cái loại xấu hoặc xoàng khi cho giao phối với con đực lý tưởng sẽ cho ra đời những con con tốt hơn bản thân nó. Nhưng khi nuôi chó ta ngày càng nâng cấp cao hơn so với giống thường thường của nó. Một con chó của người khác vốn thuộc giống tốt được nâng cấp cao hơn chó của ta thì dĩ nhiên chó của ta sẽ không bao giờ bằng chó của họ được. Một con chó cái chỉ hơi khá thì chẳng nên chọn để gây giống làm gì. Tốt hơn hết là loại bỏ giống chó thuộc loại xoàng hoặc chỉ cho chúng giữ vị trí ở 1 con cho kiểng mà thôi chứ đừng cho gây giống. Thật ra việc tập trung theo dõi và xét đoán để tạo ra những con chó con tuyệt vời từ 1 con chó cái tốt mà không có 1 con nào xấu ra đời là một việc không đơn giản. Nếu ta ra chợ tìm mua 1 con chó cái thật tốt , xuất thân từ một con chó tốt đem về nuôi nấng thật kỹ lưỡng và cho giao phối với 1 con đực xứng đáng thì chắc chắn kết quả mỹ mãn. Ngay cả khi ta muốn tiết kiệm, ta chỉ mua 1 con chó con có nhiều triển vọng có nguồn gốc thật tốt thì ta chỉ nuôi vài tháng là cho chúng giao phối được. Với một con chó cái như vậy có thể tạo ra những con chó con tuyệt hảo ngay trong lứa đầu tiên, chứ còn chọn những con cái hạng xoàng thì mãi mãi tới thế hệ thứ 2 hoặc thứ 3 mới hy vọng cho ra đời những con chó con theo ý muốn. Giả thử con chó cái của ta là một con chó có thể gây giống tốt ta vẫn phải cần tìm con kết hợp với nó sao cho những ưu điểm của con cái được phát huy hết mức .
Thật sự dại dột khi cho chó gây giống với một con đực dùng làm chó kiểng trong nhà ta hoặc một nhà hàng xóm chỉ vì ta thấy không tốn kém gì cả. Bất cứ con chó nào tầm thường hoặc không thích hợp ( dù nó ở đâu và của ai đi nữa ) mà ta chọn để gây giống là việc hết sức điên rồ. Nếu chó cái của ta đáng được dùng gây giống, thì dù xa xôi cách trở, nếu cần, ta cũng phải cố tìm cho được con đực thích hợp để phát huy những ưu điểm của con cái.
Có ba điều cân nhắc khi đánh giá ưu điểm của một con chó đực - nhất là bản thân nó phải thật hoàn hảo, hai là dòng giống tạo ra nó phải tốt, ba là các ưu khuyết điểm của các dòng con mà nó đã từng cho ra đời trước đó .
Về phần bản thân, một con đực tốt phải dũng cảm, xông xáo( nhưng không hung dữ), và tiêu biểu cho dòng giống của nó về phần hình dáng không có đặc điểm kỳ quái nào. Nếu nó vì tai nạn mà có những vết thẹo hay thương tật như gãy chân cũng không sao, bởi vì nó chỉ truyền cho con nó những chiếc gien di truyền, còn thương tật thì không ảnh hưởng gì tới gien cả .
Còn phả hệ của chó có khi rất quan trọng hoặc không có ảnh hưởng gì. Trong một lứa chó có hai con, cùng một nguồn gốc, một con có thể thật hoàn hảo trong các buổi triển lãm cũng như trong vấn đề gây giống, trong khi con kia chẳng làm được cái gì cả. Đặc biệt khi xét về phả hệ, không nên dựa vào mức độ lâu đời của nó, vì 3 thế hệ là đủ rồi, dĩ nhiên nếu có nguồn gốc lâu đời thì thật là một đề tài hấp dẫn cho những người chủ có tính hiếu kỳ. Giả như con chó đực được tạo ra từ một dòng giống thật tốt nhưng bản thân nó không tốt thì cái phả hệ kia cũng là hoài phí .
Ý nghĩa chính yếu của vấn đề phả hệ ở đây là nó giúp ta biết được bố mẹ, ông nội ngoại, cố, sơ của con chó, từ đó suy ra những ưu điểm cũng như những khuyết điểm của nó xuất thân từ đâu .
Khi một con kết hợp với nó để giao phối ta phải cố tìm làm sao để có thể tăng cường ưu điểm này hoặc che lấp khuyết điểm kia. Giả dụ như một con cái trong hai thế hệ trước đó có vai dựng đứng, trong khi ta muốn có vai thẳng, thì ta nên chọn cho nó một con kết hợp có vai thẳng hoặc có nguồn gốc từ chó vai thẳng. Ta cũng ứng dụng lý thuyết nầy để trừ những khuyết tật cùa chó như mõm nhọn, mắt nhạt, lưng mềm, chân bẹt và các tật do di truyền khác .
Ngoài ra, ta có một chó đực có thân trước( gồm mặt và các phần ở trước) tốt và bố mẹ lẫn ông bà nó đều có thân trước tốt thì khi cho nó giao phối với một con cái có khuyết điểm về mặt nầy, ta sẽ tin tưởng là nó sẽ chữa được nhờ vào nguồn gốc của chó đực có thân trước tốt.
Đó là công dụng của vấn đề khả hệ trong việc nuôi chó. Một con đực được đánh giá là tốt nếu nó đã từng cho ra đời những đàn con tuyệt hảo, nếu bạn có thể thu nhập tất cả những dữ liệu để đánh giá mặt nầy. Dĩ nhiên là bạn không thể nào đánh giá một cách hoàn toàn được, nhưng có lẽ bạn có thể làm một bảng đánh giá tương đối sát sao để có thể kết luận được là chó của bạn có tốt hay không. Trong bảng nghiên cứu nầy, bạn không chỉ thu thập những con số mà bạn còn phải lưu tâm tới đặc tính của những con cái đã từng phối hợp với nó. Một con đực còn non dĩ nhiên không thể có nhiều kết quả''dũng cảm'' dược, nó chỉ mới phối hợp với một vài con cái có vài ưu điểm thường thường hoặc các con của nó vốn chưa đủ lớn để có thể đoạt giải trong các cuộc thi hay tạo tiếng tăm cho bản thân và dòng họ. Khi đó loại chó này có thể được thông qua.
Một con đực khi kết hợp với một con cái khá tốt mà cho ra đời từ 2đến 3 con tuyệt tốt trong mỗi lứa chó thì có thể được xem là một con đực giống tốt .
Thông thường, không cần phải suy nghĩ nhiều, người ta thường thích chọn bản thân nó hơn là con của nó, dù con của nó có tốt hơn nó xét về mặt bản thân nó. Theo cách này ta có thể tin tưởng vào những chiếc gien mà ta tin rằng sẽ tạo ra những giống chó theo ý ta muốn. Bởi vì chó con của nó có những điểm xuất sắc chẳng qua là do được lai giống. Khi chọn một con đực giống không nên quá chú trọng rằng nó phải cho ra đời những lứa chó đông mới được, dù điều đó cũng cần thiết. Trừ khi chó bố thiếu tinh dịch, còn hầu như số lượt chó con trong lứa chó là tuỳ thuộc hoàn toàn vào bố mẹ. Mỗi lần giao phối, chó bố sẽ truyền lượng tinh trùng đủ cho ra đời hàng triệu chó con nếu như cũng bằng ấy trứng trong chó mẹ được thụ tinh. Nhưng dù gì đi nữa mục đích chính của ta là đạt được những con chó con khoẻ mạnh chứ không phải là đạt nhiều chó con.
Có ba phương pháp gây giống được các nhà nuôi chó chuyên môn ứng dụng, đó là- sự giao phối cùng giống, sự giao phối thân thuộc ( có bà con gần ) và sự giao phối cùng dòng họ.
Sự giao phối cùng giống có nghĩa là cho 2 con đực và cái giao phối nhau mà giữa chúng không thấy sự liên hệ máu mủ nào .
Phương pháp này thường được các nhà nuôi chó mới vào nghề ưa chuộng vì họ cho rằng khi 2 con chó có liên hệ ruột thịt giao phối nhau sẽ cho ra đời những con chó con ốm yếu , thể trạng kém và có chiều hướng thoái hoá .
Sự giao phối thân thuộc là giao phối giữa 2 con có quan hệ bà con gần - chó bố với chó con chó mẹ với con , anh với em , hoặc anh em cùng cha khác mẹ . Một số con rất lý tưởng - được ra đời từ cách gây giống loạn luân nầy , mà đối với con người hiếm xảy ra .
Còn sự giao phối cùng dòng họ là cho giao phối 2 con vật có liên quan nhưng ít thân thuộc hơn - như 2 anh em bà con cô cậu chú bác , ông với cháu , bà với cháu , hoặc dì với cháu .
Phương pháp giao phối cùng giống ít được sử dụng vì hầu như tất cả những con chó tốt được làm giống đều có liên quan nhau - đều xuất thân từ 1 ông tổ nhưng thuộc thế hệ thứ 6 hoặc 7 trong phả hệ . Dù gì đi nữa , ít ai thích chọn phương pháp nầy bởi vì những kết quả đối với thế hệ đầu tiên thường ít khả quan . Song phương pháp nầy vẫn sử dụng bởi các nhà nuôi chó kinh nghiệm và có óc nhìn xa , họ muốn tạo cho giống chó của họ có 1 ưu điểm nào đó mà chúng chưa có nhưng 1 con chó khác lại có . Trong khi chó nuôi gây giống có xu hướng tăng thêm thể chất cường tráng di truyền thì những người nầy muốn tạo cho chúng những nét thô thiển , nếu cho giao phối thân thuộc không thể nào có được . Những người nuôi chó giỏi không bao giờ cho giao phối cùng giống nếu họ có thể tạo ra những con chó có đặc điểm ấy mà chỉ dựa vào những con cùng giòng họ là đủ . Nhưng nếu họ có cho chúng giao phối kiểu nầy nhằm tạo ra những con tốt hơn , họ sẽ không dừng ở mức này đâu .
Sự giao phối thân thuộc thường không lên quan đến chuyện may rủi . Nó thường cho ra đời 1 số chó con lý tưởng nếu cho giao phối đúng cách , và 1 số rất tồi ngay cả khi cho giao phối đúng cách , còn khi thực hiện phương pháp nầy ẩu tả sẽ cho ra đời những con vứt đi .
Tất cả những con chó đúng tiêu chuẩn đều được tạo ra từ việc giao phối thân thuộc giữa những con cùng dòng họ và trải qua nhiều thế hệ. Việc giao phối cùng dòng họ sẽ làm hiện ra những gien lặn ngoài mong muốn, những con nào mang những chiếc gien này sẽ bị loại ra và do đó giống chó càng được thanh lọc kỹ khỏi những gien lặn xấu.
Những con chó khoẻ mạnh, lý tưởng, do ra đời từ bố mẹ và ông bà khoẻ mạnh, đều giống nhau; ta có thể cho chúng giao phối nhau dù chúng có bà con thân thuộc đến bao nhiêu, và có quyền hy vọng là chúng sẽ cho ra đời những con chó con khoẻ mạnh điển hình và có những điểm giống tất cả những thành viên trong phả hệ của nó. Nhưng khổ nỗi khó mà tìm ra hai con chó hạng nhất được nuôi kỹ lưỡng được. Nhưng chỉ có cách đó là có thể tiến hành quá trình này thật nhanh để tạo ra một giống chó giống hệt nhau mà cho giao phối với nhau.
Ở đây vấn đề phả hệ lại có ích. Chúng ta nghiên cứu phả hệ của một con chó cái giống. Và hy vọng rằng tất cả những con chó trong dòng họ đó đều tuyệt cả. Chúng ta nhìn lướt qua và chọn 4 con tốt nhất (tức hai cặp ) rồi cho chó cái con của cặp này giao phối với chó đực con của cặp kia tạo ra một con lý tưởng.
Chúng ta kiểm tra cách gây giống từ đời ông ngoại, nội này và thấy hợp lý, hoặc có khả năng hợp lý nếu con chó ta có được là lý tưởng. Rồi ta giả dụ rằng con chó đực hạng nhất trong phả hệ bên phía chó mẹ là ông ngoại của nó. khi đó ra cho con chó cái của ta kết hợp với ông ngoại nó, hoặc với anh ruột nó nếu anh ruột nó có những điểm xuất sắc tương tự như vậy, hay với con đực tốt nhất trong đàn con của nó hay cháu ngoại của nó. Theo kiểu này các gien của chó này tụ lại nhau và hy vọng sẽ tạo ra những chó con có những ưu điểm tập trung đó.
Có thể con chó lý tưởng nhất trong dòng họ là một con khác ( hoặc đực hoặc cái ), trong trường hợp này ta nên tìm cách nhân đôi tế bào nguyên sinh của chúng nên ( tức là cho giao phối thân thuộc ) để tạo nền tảng cho một phả hệ từ các chú chó con trong lứa chó lý tưởng này .
Khi cho chó tiến hành giao phối đừng bao giờ dại dột cho hai con có cùng khuyết điểm như nhau kết hợp nhau. Ngược lại ta nên cho kết hợp hai con chó có cùng chung nhiều ưu điểm càng tốt. Cũng đừng để các khuyết điểm cân bằng cho nhau, như một con thì mặt rộng, còn một con thì mắt nhỏ, hoặc một con thì lưng võng, còn một con thì lưng nhô. Hoặc ta nên chọn một con tốt còn con kia xấu. Ta không thể hy vọng sẽ được con trung bình nếu như khuyết điểm của con này bù đắp vào khuyết điểm con kia.
Hoàng Văn Cang biên soạn theo : General care & Training of your dog . Của : Elsworth S.Howell , Milo G.Denlinger , A.C.Merrick , D.V.M .